PSE REALITY TV DUHET TË QËNDROJË REAL

Nga Albatros Rexhaj

Ka një moment të saktë kur një reality show ndalon së qeni real. Nuk është moment dramatik; është vendim zyre. Dikush, diku, vendos që publiku duhet mbrojtur nga ajo që kamerat në të vërtetë regjistrojnë. Shto tridhjetë minuta vonesë, fshije sharjen, preje intimitetin në mes, përzë banorin që tha fjalën e ndaluar—dhe zemra e programit ndalet. Ajo që mbetet nuk është më reality; është një teatër moral, i veshur me petkun e “realitetit.”

Te ne kjo skenë përsëritet çdo vit. Nis një sezon i ri i Big Brother VIP; dikush thotë diçka të shëmtuar; dikush tjetër shpërthen në puthje; një video shpërndahet; dhe brenda orësh nis kori i njohur:
“Televizioni duhet të edukojë.”
“Mbroni fëmijët.”
“Kjo është papërgjegjësi mediatike.”

Fjalët tingëllojnë moderne. Instinkti është i vjetër: ideja se qytetarët duhen trajtuar si të mitur që kanë nevojë për kujdestar televiziv.
Reality TV kurrë s’u konceptua për të ngritur moralin. U konceptua për të zbuluar. Hiqi njerëzve gjumin, privatësinë, daljen e shpëtimit, dhe reputacionin—dhe shiko çfarë mbetet. Formati funksionon vetëm kur maskat bien dhe lejohen të qëndrojnë të rëna. Momenti kur prodhuesit nisin t’i kapin maskat në ajër, t’i ngjisin, ose t’i ndërrojnë me versione më të buta, eksperimenti përfundon. Ajo që mbetet është një reklamë për sjellje të pranueshme.

E kemi parë këtë film më parë. Në komunizëm, çdo mot, çdo këngë, çdo film duhej të kishte “detyrë pedagogjike.” Qëllimi nuk ishte kultura; ishte kontrolli. Rezultati nuk ishte një popull më i moralshëm; ishte një popull që pushon së besuari çdo gjë që sheh në ekran. Kur gjithçka është për ngritje morale, asgjë s’dukjet e vërtetë. Thirrjet e sotme për “përgjegjësi” janë i njëjti refleks i vjetër, me fjalë të reja: mosbesimi ndaj qytetarit.

Mjafton t’i japësh rregullatorit, një organizate civile ose fetare, apo një personazhi të ofenduar të drejtën e vetos, dhe shtëpia ndryshon brenda natës. Banorët nuk flasin më, por nisin e performojnë. Flasin me kujdes, si t’i drejtoheshin një jurie të padukshme. Prodhuesit e pastrojnë paraprakisht çdo moment që mund të sjellë reagime. Drama bëhet e sjellshme, konfliktet të rrafshuara, emocionet të kontrolluara. Publiku e nuhat dezinfektantin që në sekondën e parë. Shikueshmëria bie jo sepse programi është i rrezikshëm, por sepse bëhet i mërzitshëm.
Të jemi të saktë: reality TV nuk prodhon racizëm, mizogjni, homofobi apo thyerje mendore. Ai vetëm i shpërfaq ato. Pastrimi i pamjes nuk i zhduk këto impulse nga kafet, autobusët, apo darkat familjare. Thjesht heq dëshmin se ato ekzistojnë.

Ka një vlerë brutale në të parë njerëzit pa mbikëqyrje morale. Sheh aleanca që krijohen me shpejtësinë e frikës. Sheh si fshihet mizoria brenda një shakaje. Sheh vetminë kur nuk ka ku të fshihet. Këto janë mësime që asnjë ministri kulture nuk mund t’i shkruajë.
Dhe ata që duan televizion më të butë e kanë me bollëk: dokumentarë me narracion udhëzues, talk-show me pikëpamje të dakorduara, drama me moral të qartë. Askush nuk detyrohet të shohë një format që premton sinqeritet pa parmakë sigurie. Por ta dobësosh këtë format në emër të “edukimit” do të thotë të rikthesh zakonin që ky rajon e ka paguar shtrenjtë: zakonin e të vendosurit për qytetarët se çfarë u lejohet të dinë.
Shqipëria dhe Kosova janë demokraci, jo kopshte fëmijësh. Shqiptarët nuk kanë nevojë për dadon mediatike. Janë krejtësisht të aftë për zemërim, mëshirë, gjykim dhe dallim—pa udhëzime nga komisionet.

Mbeten dy rrugë, të thjeshta dhe të pamëshirshme: ose reality TV mbetet real, ose duhet ta heqë fjalën “reality” dhe të pranojë se është kthyer në teatër të aprovuar nga autoritetet. Një reality gjysmë-real është formula më e keqe: e mban vojerizmin, por e vret të vërtetën.

Një shoqëri që ka besim tek vetja mund t’i shohë hijet e saj pa u dridhur. Një shoqëri që nuk ka, kërkon që errësira të editohet. Por errësira e hequr nga ekrani nuk zhduket nga rruga. Thjesht ndryshon vend.
Prandaj reality TV duhet të mbetet real—ose ta mbyllë lojën ndershëm.